Inżynieria

DOBRZE I SZYBKO, BO SZYBKO I DOBRZE

„Na wczoraj!” – czy znasz ten zwrot? W ustach przełożonego, zleceniodawcy, czy pedagoga wywołuje on co najmniej gęsią skórkę. Działanie pod presją czasu to proces doskonale znany w każdej branży. Pośpiesznie i tym samym nierzadko chaotycznie wykonując polecenie często popełnia się błędy. Jak pogodzić najwyższą jakość pracy z optymalnie krótkim jej czasem? Czy w branży tłumaczeniowej taki kompromis w ogóle jest możliwy?

Czytaj więcej

W jaki sposób zagraniczne filmy przystosowywane są do wymagań narodowych przemysłów filmowych i widzów na całym świecie? Za wszystko odpowiedzialni są tłumacze zajmujący się tzw. przekładem audiowizualnym. Właśnie tę dziedzinę tłumaczenia chcielibyśmy przybliżyć w poniższym wpisie.

Przekład audiowizualny (z ang. screen translation) jest stosunkowo nową i dynamicznie rozwijającą się gałęzią tłumaczenia. Świadczą o tym organizowane coraz częściej konferencje, kursy, warsztaty oraz liczne organizacje zrzeszające tłumaczy audiowizualnych. Ten rodzaj tłumaczenia zakłada wykorzystanie dźwięku (audio-) i obrazu (-wizualny) w procesie translacji w celu pełnego wyrażenia przekazywanych treści.

Początków tłumaczenia audiowizualnego upatruje się już w powstaniu kina niemego. Kino zaczęło dostarczać publiczności nowej formy narracji. Jednak akcja filmów była niejednokrotnie dla widzów tak zawiła, że duża ich część nie rozumiała tego, co się w nich działo. Stąd narodził się pomysł zatrudnienia w niektórych kinach aktorów, którzy na żywo czytali lub improwizowali odgrywane na ekranie dialogi. Dziś uważa się ich za pierwowzór tłumaczy audiowizualnych. Kino nieme wspomagane przez aktorów-interpretatorów nie przyniosło jednak zamierzonego efektu. Nie rozwiązywało także problemu przekładu filmów obcojęzycznych. Pierwsze jego próby pojawiły się na początku XX wieku wraz z narodzinami kina dźwiękowego. Jednakże koszt nagrania jednego filmu w kilku wersjach językowych był bardzo wysoki i na początku ograniczono się wyłącznie do nagrywania i odtwarzania filmów anglojęzycznych. Jednak wkrótce potem zaczęto poszukiwać nowych sposobów przekładu filmowego, gdyż widzowie byli już zmęczeni inwazją tego języka. Prężnie działające wówczas studia amerykańskie zaczęły więc przekładać dialogi z angielskiego w formie napisów na trzy języki: francuski, niemiecki i hiszpański. W krótkim czasie rozszerzono tłumaczenia także o inne języki. Przekład w formie napisów był jednak uciążliwy dla widzów, których większość była ówcześnie analfabetami. Jego niedociągnięcia przyczyniły się do powstania w 1929 roku pierwszego filmu dubbingowanego pt. Rio Rita. Jednak bardzo słaba jakość (przede wszystkim asynchronia) tej oraz kilku kolejnych produkcji spowodowała odrzucenie dubbingu przez widzów oraz krytyków filmowych na dłuższy czas. Od tego momentu wszystkie techniki tłumaczenia audiowizualnego przeszły szereg zmian oraz zostały udoskonalone.

Współczesny przekład audiowizualny zakłada interpretację oraz objaśnianie znaków językowych za pomocą systemów znaków niejęzykowych z jednego języka na drugi, które przez swoją intertekstualność czy kontekst kulturowy mogą być dla widza niezrozumiałe. Nowy tekst musi być spójny z innymi elementami dzieła, których transfer językowy nie obejmuje m.in. z obrazem, scenografią, muzyką, gestykulacją, mimiką twarzy aktorów itp. Techniką tłumaczeniową wiodącą obecnie prym pośród technik audiowizualnych są napisy (z ang. subtitles), które jednak przez wymogi oraz ograniczenia techniczne z góry zakładają skrócenie oraz kondensację tekstu, co często wiąże się z „wypłaszczeniem” sensu. Badania dowodzą, że w tłumaczeniu zanika około 30–40% oryginalnego tekstu. Taka redukcja jest zabiegiem koniecznym, ponieważ przeciętny widz czyta wolniej niż odbiera zapis dźwiękowy. Stąd też, aby mógł on śledzić wszystkie elementy filmu (ścieżkę dźwiękową, szybko zmieniające się obrazy), tekst musi zostać ograniczony do koniecznego minimum. Tłumaczenie musi bowiem harmonijnie współgrać z wszystkimi elementami filmu i tworzyć jego homogeniczną wizję. I to właśnie do tłumacza należy trudna decyzja, które informacje tekstu oryginalnego pominąć, a które zostawić, aby zachować charakter i intencję tekstu wyjściowego. Oczywiście wspomniana kondensacja nie może być przypadkowa. Do zadań tłumacza należy również dobór typu, koloru, rozmiaru i umiejscowienia czcionki, które są bardzo istotne dla skutecznego odbioru tekstu. Standardowo przyjmuje się, że napisy powinny mieścić się u dołu ekranu i zajmować dwie linijki liczące 34–38 znaków. Aby to osiągnąć, tłumacz ma on do dyspozycji specjalistyczne narzędzia, np. popularne oprogramowania Subtitle Workshop, SSA Tool, Subedit-Player itp. Główną zaletą tej metody jest stosunkowo niewielka ingerencja tłumacza w dzieło, gdyż widz może śledzić zarówno grę, interpretację, jak i umiejętności grających w filmie aktorów. Dodatkowo widz obcujący z oryginalną wersją filmu w tle może porównać przekład z oryginałem oraz ma bezpośredni kontakt z językiem i kulturą dzieła źródłowego, co jest dla niego bardzo cennym doświadczeniem. Zaraz za napisami plasuje się dubbing, czyli podkładanie tekstu w rodzimym języku pod ruchy warg postaci. Niekwestionowaną zaletą tej metody jest możliwość nieograniczonego dostępu widza do warstwy wizualnej filmu, ponieważ wszelkie dialogi i wypowiedzi docierają do niego w warstwie dźwiękowej. Odbiorca może się więc całkowicie skupić na tym, co dzieje się na ekranie. Do wad tej metody można zaliczyć jej sztuczność, gdyż nawet najlepiej przetłumaczone dialogi, dopasowane pod kątem czasu trwania czy rozłożenia spółgłosek bądź samogłosek, tak aby odpowiadały one ruchowi ust aktorów, bardzo często różnią się od oryginału i wywołują u widza uczucie nienaturalności. Łatwo również wywnioskować, iż w metodzie tej tłumacz w znaczący sposób ingeruje w tekst, aby zachować spójną wizję na płaszczyźnie słownej, dźwiękowej oraz wizualnej, dokonując przy tym wielu skrótów, kondensacji, ale również adaptacji i udomowień w języku docelowym, które mają pomoc we właściwym odczytaniu kontekstu kulturowego tekstu. Wśród ważnych technik tłumaczenia audiowizualnego wyróżnia się także metodę voice-over, czyli nakładanie z kilkusekundowym opóźnieniem głosu lektora, który w pojedynkę odczytuje kwestie wypowiadane w oryginale przez wszystkich aktorów. Okazuje się, że właśnie ta ostatnia metoda jest w Polsce najbardziej popularna. Społeczeństwo polskie przyzwyczaiło się tak bardzo do jednostajnego głosu lektora w telewizji, że nierzadko rezygnuje z podjęcia wysiłku towarzyszącego np. czytaniu napisów umieszczanych w dolnej części ekranu.

Wymienione do tej pory techniki przekładu audiowizualnego nie są jedynymi odmianami spotykanymi w tej dziedzinie tłumaczenia. Wyróżnia się także metody poboczne, takie jak komentarz, w którym nie ma konieczności synchronizacji dźwięku z obrazem, nadpisy (np. w operze), tłumaczenie symultaniczne, z którym można się zetknąć w programach na żywo czy wywiadach telewizyjnych, tłumaczenie wielojęzykowe w formie teletekstu (np. na płytach DVD) oraz podpisy dla osób niesłyszących, a także tzw. audio deskrypcja dla osób niewidomych, która polega na umieszczaniu dodatkowej ścieżki dźwiękowej zawierającej narrację ze skrótowym opisem scen widzialnych na ekranie.

Każda z przedstawionych metod przekładu audiowizualnego ma swoje zalety, ale też liczne wady, z którymi musi się zmierzyć tłumacz. Oprócz ograniczeń technicznych musi się on także zmierzyć z ograniczeniami socjokulturowymi, które często w znaczący sposób rzutują na przekład. Niektórzy uważają, że tłumaczenie filmowe jest mało istotnym typem tłumaczenia. Jednak w dzisiejszych czasach, w dobie elektroniki, tłumaczenie filmowe ma prawdopodobnie większy zasięg i wpływ na komunikację międzynarodową niż tłumaczenie literackie.

Dobór czcionki do dokumentu wielojęzycznego jest sprawą niezwykle ważną. Wybrana czcionka tworzy bowiem klimat całego projektu i/lub materiałów marketingowych. Tak więc rozpoczynając proces formatowania przetłumaczonego dokumentu, należy wybrać czcionkę bardzo starannie.

Wielojęzyczny skład komputerowy to proces dostarczenia takiego tłumaczenia dokumentu w języku docelowym, które jak najdokładniej odpowiada specyfikacji formatu oraz układowi dokumentu źródłowego.

Wielojęzyczny skład komputerowy jest ważną usługą dla każdego międzynarodowego przedsiębiorstwa lub globalnego marketera, który potrzebuje lokalizacji i internacjonalizacji dokumentu w różnych językach i krajach. Oprócz dokładności tłumaczenia bardzo ważnymi elementami przy tworzeniu globalnej dokumentacji do użytku na rynkach międzynarodowych są także: ostateczny układ dokumentu, rodzaj wybranej czcionki oraz kulturowa poprawność przetłumaczonego tekstu.

W języku angielskim do dyspozycji jest więcej rodzin czcionek niż w przypadku języków azjatyckich i wschodnioeuropejskich. Może to stwarzać problemy, gdy dany dokument jest tłumaczony na któryś z nich.

W przypadku języków, które wymagają znaków innych niż łacińskie, takich jak np. język rosyjski czy grecki, do dyspozycji są jedynie najpopularniejsze czcionki komercyjne. Ostateczny układ przetłumaczonego dokumentu może więc wyglądać inaczej niż w wersji angielskiej lub innej wersji oryginalnej.

W przypadku niektórych języków, takich jak np. hebrajski, arabski, chiński, japoński czy koreański, system znaków i pisma jest inny niż w językach opartych na łacinie. W rezultacie, aby prawidłowo przetworzyć tekst, trzeba wybrać inną czcionkę, a w niektórych sytuacjach nawet specjalne oprogramowanie lub system operacyjny.

Czcionki odgrywają ważną rolę w formacie dokumentu. Zapewniają one czytelność przekazu informacji nie tylko w plikach źródłowych, ale także w dokumentach wielojęzycznych. Pewne wskazówki oraz najlepsze praktyki pozwalają specjalistom od składu komputerowego dobrać odpowiednią czcionkę do międzynarodowej treści i materiałów marketingowych.

Czytaj więcej

Często zdarza się, że zlecający tłumaczenie pliku nie dysponuje jego źródłową wersją (np. plikiem InDesign). Choć znacznie utrudnia to pracę, nie oznacza jednak, że biuro tłumaczeń będzie musiało od podstaw zbudować cały dokument. Gdy zlecający dysponuje plikiem PDF, można uciec się do kilku fortelów, w których używa się programu Adobe Illustrator.

Adobe Portable Document Format (PDF) to uniwersalny format plików, w którym mogą zapisane zostać zarówno dane wektorowe, jak i bitmapy. Jest on też natywnym formatem dla programu Adobe Illustrator, dzięki czemu jest to najlepsza aplikacja umożliwiająca bezpośredni import i eksport do formatu PDF.

Adobe Illustrator jest więc dobrym rozwiązaniem, gdy chcemy odzyskać plik lub jego część, a dysponujemy tylko dokumentem PDF, dzięki niemu nie będzie konieczności tworzenia pliku źródłowego od podstaw (edycja tekstów z PDFów spłaszczonych, skrzywionych lub pochodzących z CorelDraw jest utrudniona).

Jak edytować plik PDF w programie Adobe Illustrator?

Aby przenieść plik, na którym będziemy pracować, do Adobe Illustrator, trzeba użyć plecenia z menu Plik: Otwórz lub Umieść, można też zrobić to za pomocą komendy Wklej, lub metodą Przeciągnij i upuść.
1. Używając polecenia Umieść z włączoną opcją Łącze, można zaimportować dokument PDF (lub wybraną jego stronie) jako jeden obraz. W ten sposób można modyfikować obraz za pomocą narzędzia transformacji, jednak nie da się zaznaczyć i edytować jego poszczególnych składników.
2. Przy pomocy polecenia Otwórz lub Umieść z wyłączoną opcją Łącza można edytować zawartość dokumentu PDF. Illustrator rozpozna wtedy poszczególne składniki grafiki i pozwoli je edytować jako odrębne przedmioty.
3. Używając opcji Wklej lub metody Przeciągnij i upuść można zaimportować wybrane elementy z pliku PDF – w tym obiekty wektorowe, obrazy bitmapowe i tekst.

Czytaj więcej

QuarkXPress to efektywne oprogramowanie służące do projektowania grafiki i składu komputerowego (DTP) dla dokumentów wielojęzycznych.

Przy obróbce plików QuarkXPress, które mogą wymagać tłumaczenia, graficy komputerowi powinni brać pod uwagę kilka kwestii.

Najlepsze praktyki optymalizacji plików QuarkXPress przeznaczonych do tłumaczenia

Wśród wielu tego typu najlepszych praktyk należy wymienić takie, jak:

1. Stosowanie oddzielnych stylów akapitu

Specjaliści DTP często mają do czynienia z dokumentami utworzonymi bez użycia stylów akapitu. Nierzadko zdarza się tak, że ręczne formatowanie stwarza problemy dla narzędzi tłumaczeniowych w przypadku niektórych ustawień, takich jak kolor czy rozmiar czcionki, które mogą zostać utracone w czasie technicznego przygotowania przetłumaczonych plików. Dzięki właściwemu stosowaniu stylów akapitu i stylów znaku zespół DTP może zaoszczędzić sporo czasu, zwłaszcza w przypadku dużych dokumentów.

Czytaj więcej

Lokalizacja plików audio jest ważną częścią procesu tłumaczenia większości projektów multimedialnych. W tym wpisie przedstawimy Państwu kolejne jej etapy, opiszemy, jak powinno wyglądać przygotowywanie tłumaczenia nagrań dźwiękowych krok po kroku.

1. Przygotowanie scenariusza
W procesie lokalizowania nagrania jedną z najważniejszych rzeczy jest upewnienie się, że scenariusz jest uniwersalny. Istotne jest bowiem, aby element specyficzne dla kultury, z której pochodzi źródłowy dokument, zostały wyeliminowane. Wszelkie lokalne konteksty mogą nie zostać zrozumiane przez odbiorców z innego kręgu kulturowego. Dlatego też czasem zdarza się, że łatwiej jest scenariusz napisać od nowa, niż go przetłumaczyć czy zlokalizować.

2. Znalezienie odpowiedniego lektora
Nie ulega wątpliwości, że najlepszym rozwiązaniem jest zatrudnienie native speakera. Kolejnym etapem jest jednak zdecydowanie, czy osoby, których głos będzie nagrywany, mają być profesjonalistami, czy niekoniecznie. Wszystko zależy oczywiście od budżetu oraz tego, w jakim celu powstają nagrania. Inaczej bowiem potraktować można nagrania powstające na jednorazowe szkolenie, inaczej zaś materiały, które będą sprzedawane.

3. Lokalizowanie scenariusza
Gdy dostarczą Państwo scenariusz do przetłumaczenia, proszę przygotować się na udzielanie odpowiedzi na pytania tłumaczy, mogą oni zadać bowiem szereg pytań, by jak najlepiej przygotować się do tłumaczenia. Jeśli nie dysponujecie Państwo umiędzynarodowionym skryptem, takim o jakim pisaliśmy w punkcie pierwszym, biuro tłumaczeń będzie musiało na własną rękę przystosować tekst do docelowego rynku.

Czytaj więcej

Wyobraźcie Państwo sobie sytuacje, w której otrzymujecie wiadomość od biura tłumaczeń. Znajduje się w niej link do przetłumaczonej strony WWW. Jesteście Państwo zadowoleni, bo wybraliście firmę, która zrobiła to tanio – co prawda opóźniony został termin oddania zlecenia, ale na szczęście jest ono już gotowe. Po otwarciu okazuje się jednak, że praca pozostawia sporo do życzenia – operator DTP się nie popisał, w tekście roi się od błędów interpunkcyjnych, a kluczowe zwroty przetłumaczone zostały inaczej, niż w innych publikacjach Państwa firmy. I co teraz? Zmarnowane zostały pieniądze i równie cenny czas…

Realizowanie projektów często wiąże się z ograniczonym budżetem – zresztą słowo to automatycznie niejako nasuwa skojarzenia związane z oszczędzaniem. Najczęściej właśnie jest tak, że szuka się najkorzystniejszych cenowo rozwiązań. Trzeba jednak pamiętać, że nie zawsze to, co wydaje się najtańsze, jest takie w rzeczywistości. Podczas zbierania konkurencyjnych ofert porównuje się szacunkowe koszty potencjalnych współpracowników. Niezbędna jest jednak świadomość, że często kosztorysy dostawców usług mogą okazać się błędne, zwłaszcza jeśli nie uwzględni się w nich bardzo szczegółowej analizy kosztów. Dlatego dokładnie należy prześledzić proponowane cenniki i sprawdzić, czy zawarte zostały w nich wszystkie z niezbędnych etapów. Prawidłowy kosztorys powinien zawierać informację o cenach etapów takich jak:

1. Przegląd i analiza danych na źródłowej stronie.
2. Wielojęzyczny workflow oparty na cms.
3. Rozpoczęcie projektu.

Czytaj więcej

Laikowi ten zestaw znaków nie powie kompletnie nic, pisarze techniczni i tłumacze powinni go doskonale kojarzyć. Kryje się pod nim nazwa standardu dotyczącego tekstów technicznych. Jest on postrzegany jako następca EN 62079:2001. Ale jakie zmiany wprowadza i co ulepsza? Poniżej znajdą Państwo kilka informacji na jego temat.

Standard IEC 82079-1 nie jest dedykowany dla żadnego specyficznego produktu czy sektora. Jego twórcy pomyśleli go jako międzynarodowy zestaw reguł dający się zastosować do instrukcji obsługi powstających we wszystkich branżach, jest on więc uniwersalnym standardem.

Do czego służy IEC 82079-1?
Przy tworzeniu instrukcji obsługi trzeba pamiętać o wielu ważnych kwestiach. Najważniejsze jest, by efektem pracy był dokument, który jest przyjazny i łatwy w odbiorze dla użytkownika. Poza tym musi zawierać wszystkie niezbędne informacje. Muszą one być także w odpowiedni sposób pogrupowane.
Twórcy instrukcji obsługi często zadają sobie pytania, jak ona powinna wyglądać, co dokładnie powinno się w niej znaleźć, jakie informacje są w niej konieczne, a jakie zbędne. Standard IEC 82079-1 ma ułatwić im zadanie, można znaleźć w nim bowiem sporo regulacji na temat tego, jak powinna być przygotowana instrukcja. Przeczytać w nim można między innymi odpowiedzi na pytania:
– Jak powinni być wykwalifikowani twórcy i tłumacze instrukcji?
– Jak powinna wyglądać instrukcja obsługi – jakie fonty są odpowiednie, co powinno być przemyślane podczas opracowywania layoutu i konspektu, jakiego stylu języka powinno się używać?
– Jak powinny być zorganizowane, zaprojektowane i wyróżnione w instrukcji informacje dotyczące bezpieczeństwa?
Instrukcje stworzone zgodnie ze standardem będą czytelne, klarowne, a użytkownicy znajdą w nich wszystkie niezbędne informacje o działaniu danego sprzętu.

Czytaj więcej

Teksty techniczne – takie jak ulotki, instrukcje obsługi itp. – zupełnie inaczej niż np. w przypadku tekstów literackich, podlegają standaryzacji w kwestii treści oraz formy. Różnorodność rozwiązań formalnych jest w tym wypadku zbędna, a nawet niewskazana. Zastosowanie podobnych form i zwrotów znacznie ułatwia korzystanie z tego typu tekstów, zapobiega powstawaniu wieloznaczności i niejasności. Ponadto jest to doskonałe rozwiązanie, gdy teksty te mają zostać później przetłumaczone.

Warto jest przed napisaniem tekstów technicznych ustanowić kilka zasad, których w trakcie tworzenia będzie się przestrzegać. Zabieg taki zmniejsza koszty poprzez przyspieszenie procesu powstawania tekstu i tłumaczeń. Ponadto realizowanie zdefiniowanych reguł pisania sprawia, że tekst staje się jasny i klarowny – na czym zyskuje zarówno tłumacz, który nie musi dopytywać o niezrozumiałe czy wieloznaczne fragmenty, jak i czytelnik. Dzięki zastosowaniu zasad, maleje ilość błędów – zarówno w tekstach źródłowych, jak i w tłumaczeniach. Tekst napisany zgodnie z racjonalnymi regułami wygląda również bardziej profesjonalnie, a co za tym idzie, staje się bardziej wiarygodny.

W trakcie pracy nad tekstami technicznymi powinno się postępować według następujących kroków.

1. Analiza
Pracę należy rozpocząć od przeanalizowania kluczowych danych i celów, w których tekst ma powstać. Należy też zgromadzić niezbędne materiały i przeanalizować wiadomości w nich zgromadzone, a następnie wybrać te, które będą wykorzystane.

2 Planowanie
W tej fazie określany jest ogólny zakres projektu oraz przebieg wszystkich jego etapów. Ustalany jest harmonogram prac. Powinny zostać też wybrane osoby odpowiedzialne za wykonanie projektu i zarządzanie nim.

Czytaj więcej

Zarządzanie informacjami jest kwestią bardzo istotną w świecie współczesnego biznesu. Dlatego też tak wielką wagę przywiązuje się do rozwiązań, które mają je usprawnić. Ostatnio znana firma badawcza Gartner Inc. opracowała ranking technologicznych nowinek, które mogą w sposób znaczący zmodernizować zarządzanie informacją. Można się z nim zapoznać na stronie http://www.gartner.com/resId=2340315.

Wśród wymienianych najważniejszych nowinek technologicznych znalazły się między innymi następujące rozwiązania:
Big data
W dużych koncernach szczególnie istotne jest przetwarzanie danych. Trzeba przy tym wiedzieć, że wchodzą tu w grę ogromne ilości różnorodnych i bardzo istotnych informacji, które szybko ulegają zmianie. Wszystko to sprawia, że standardowe bazy danych i narzędzia analityczne przestają być wystarczające. Do analizy takiej ilości danych potrzebne są innowacyjne rozwiązania technologiczne, które są niezawodne i wydajne. Od strony technologicznej terminem big data określa się nową klasę systemów, zestaw różnorodnych rozwiązań technologicznych, które wykorzystuje się do analityki dużych zbiorów danych.

Czytaj więcej